جهله یا همان کوزه آبخوری با قاعده کروی و غیر ایستا در منطقه شهوار شهرستان میناب تولید می شود. علاوه بر اینکه  در خنک نگه داشتن آب کارایی خارق العاده ای دارد کاربرد دیگری  نیز در زندگی مردم هرمزگان دارد و از آن به عنوان یک سازکوبه ای استفاده می شود.

در استان هرمزگان و در مناطقی چون میناب، بندرعباس، بندرخمیر از قدیم کوزه هایی از جنس سفال سفید به نام جهله رایج بوده است. 

سالهاست بعضی گروههای اجراکننده ی موسیقی در هرمزگان به ویژه در میناب و بندرعباس از این نوع کوزه به عنوان ساز خود صدا استفاده می کنند. ظاهرا جهله در قدیم به عنوان ساز خود صدا متداول بوده و مدتی فراموش شده و در سالهای اخیر دوباره احیا شده است.

تاریخچه جهله

طی بررسی و پژوهش‌های باستان شناسی در هرمزگان، پیشینه ساخت و وجود کوره‌هایی جهت پخت سفال منطقه به هزاره سوم پ.م (5 هزار سال قبل) می‌رسد (سرلک،1386، ص6)، طی دو فصل بررسی و شناسائی باستان شناسی در شهرستان میناب و یک فصل کاوش باستان شناسی در این شهرستان همچنین شهرستان رودان، آثار به دست آمده در این منطقه، ابزار و ادوات این رشته، چرخ سفالگری که با دست به حرکت در می‌آید و... بیانگر قدمت سفالگری این خطه است.

در شش هزار سال پیش از میلاد مسیح، نخستین نشانه‌های استفاده از کوره در صنعت سفالگری دیده می‌شود و باز یافته‌ها حاکی است در سه هزار و پانصد سال قبل از میلاد مسیح، چرخ سفالگری ساده‌ای که با دست حرکت می‌کرده و هم اینک نیز استفاده از آن در روستاهای شهوار (از توابع میناب) و کلپورگان (از توابع سراوان) رایج است به خدمت سفالگران درآمده و تحول بزرگی در این صنعت به وجود آورده است.» (حسن بیگی، 1365، ص 50)

جهله یا همان کوزه آبخوری باقائده کروی و غیر ایستا، در حال حاضر تنها در شهوار میناب تولید می‌شود. نمونه‌هایی از این فرم خاص در کشورهای واقع در شرق آفریقا مشاهده شده است. 

این کوزه با توجه به ویژگی، فرم خاص و سایر مواد افزودنی موجود در گل سفال (خاکستر)، در خنک نگه داشتن آب کارایی خارق‌العاده ای دارد.

جهله قرن‌ها فرم باستانی خود را حفظ نموده است همواره مورد توجه و علاقه یونسکو نیز بوده است.

امروز دیگر این ظرف کاربری خود را از دست داده است و تولید این ظرف زیبا و کم نظیر که زمانی در بیشتر مناطق هرمزگان انجام می‌شد از بین رفته و تنها توسط استاد عبدالله رحیمی‌ شهواری در روستای شهوار میناب انجام می‌شود.

طریقه نواختن جهله

برای  به صدا درآوردن جهله با کف یکی از دست ها بطور عمودی  بردهانه ی آن و با دست دیگر بر بدنه آن می کوبند.

نتیجه ی صوتی این دو شیوه ی نواختن کاملا با هم متفاوت اند. صدای ایجاد شده در دهانه جهله بسیار گرفته و نسبتا بم و صدای حاصل از قسمت شکم آن زیر و نسبتا خشک است.

تلفیق این دو جنس صدا باعث صدا دهی جالبی میشود. جهله را هم به صورت منفرد و هم به صورت گروهی می نوازند و هر نوازنده بیش از یک ساز استفاده  نمی کند.

در داخل جهله ی هرمزگان هنگام نواختن آب نمی ریزند و از این رو نیازی به تغییر کوک آن با افزایش یا کاهش آب داخل کوزه نیست.

در قدیم در بندرلنگه و بندرکنگ از خمره ی سفالی همراه با هاون برنجی به عنوان سازهای خود صدا در مجالس عروسی استفاده  می شد و خمره را با زدن ضربه ی کف دست بر دهانه ی آن به صدا درمی آورند.

موفقیت در عرصه بین المللی

در حال حاضر از جهله در کنار ادوات موسیقی و سازهای دیگر در برخی گروه های موسیقی استفاده می شود.

موسی کمالی نامی آشنا در وادی هنر هرمزگان به ویژه موسیقی است؛ کسی که این ظرف سفالی را به یکی از ادوات موسیقی تبدیل نموده است. او در سال 1374 با گروه موسیقی جهله فعالیت خود را آغاز کرد و توانست موفقیت های چشم گیری را در عرصه بین المللی کسب کنند. 

جهله یکی از صنایع دستی محلی و ارزشمند هرمزگان است که رفته رفته ساخت آن منسوخ  می شود بنابراین استفاده از آن  به عنوان یک وسیله موسیقی می تواند به حفظ و تولید بیشتر آن کمک کند.

صدای جهله به عنوان یک برند نه تنها در هرمزگان بلکه در جهان برای دوستداران موسیقی خاطره انگیز است و خواهد بود و امیدواریم به عنوان یک ساز اصیل و بومی که بار فرهنگی  برای مردم منطقه دارد بیش از پیش به آن توجه شود. 

گزارش: بهاره جوشعار ـ کارشناس میراث فرهنگی