مقبره شیخ عبدالقادر مدنی در منتهی الیه جنوب غربی روستای گچویه از توابع دهستان فرامرزان شهرستان بستک در ضلع غربی مسجد جامع امام شافعی روستا قرار دارد. 

تاریخچه و وجه‌تسمیه اثر

شیخ عبدالقادر فرزند شیخ حسن بستکی مادرش فاطمه (عبادت) دختر شیخ عباد الله انصار عماد دهی که زنی مستوره و عفیفه و دانشمندی فاضله بود. در فن خوشنویسی خط کوفی و نسخ، مهارتی داشت. چند جلد قرآن به خط کوفی بر روی پوست آهو و کاغذ به دست خود نوشته است و حافظ کلام‌الله مجید بود. در قیام و صیام و شب‌زنده‌داری و پرهیزکاری معروف بود. بانوی نامبرده از دسترنج نویسندگی قرآن بر زنان و دختران تدریس و از محصول زراعت ملکی خود به بینوایان و رهگذران را اطعام می‌کرد. فرزندان خود را مخصوصاً شیخ عبدالقادر که بزرگ‌تر و روشن‌تر بود با هزینه خود به مدرسه علوم دینی فرستاد. 

شیخ عبدالقادر در سال 1050 یا 1052 در بستک قدم به عرصه وجود گذاشت و تحت تعلیم و تربیت والدین خود پرورش یافت. مدتی در دارالعلم شیراز و چندی در مکه معظمه و مدینه منوره و مصر، علوم عربی اعم از منقول و معقول را فراگرفت و از مشایخ آن‌ها طریقت اخذ کرد. پس‌ازآن به بستک مراجعه و مسجد، مدرسه و مهمانسرایی جنب خانه خود ساخت. مشایخ، طلاب و مریدان زیادی اطراف او جمع شد. مردم دسته‌دسته برای تحصیل علوم و اخذ طریقت و طلب حاجت به حضور شیخ آمده و با کسب معرفت استفاضه به محل خود برگشته و عده‌ای هم در بستک در جوار شیخ ساکن شدند. 

شیخ عبدالقادر با برادرانش شیخ عبدالرحیم، شیخ عبدالرحمان و حاجی اسماعیل به مکه مسافرت کرده و در آنجا شیخ حسن مدنی را ملاقات و از او طریقت اخذ کردند. آن‌ها از شیخ حسن مدنی دعوت کردند تا برای تعلیمات دینی و ارشاد مردم به بنادر جهانگیریه بیاید و او نیز پذیرفت. پس‌ازآن به بستک بازگشته و در عماده در آستانه شاه سیف‌الله قتال به عبادت و ریاضت پرداخت. بعد از عده‌ای از مریدان، مشایخ و ریش‌سفیدان جهانگیریه متوجه او شدند و با اصرار تقاضای مردم پیشوای جماعت را پذیرفت. بعدازآن به بستک بازگشت و شخصاً امور قضایی، فتاوی و اجتهاد را بر عهده گرفت و با نهایت درجه زهد و تقوی مردم را هدایت و به تعلیمات دینی پرداخت. عموماً به انجام فرایض، نماز جماعت و سنت‌های مؤکد پرداخت. برای زکات، صدقات، کمک به مستمندان و یتیمان و همچنین امربه‌معروف و نهی از منکر تأکید می‌کرد و دسته‌دسته مشایخ و دانشجویان خود را تعلیمات و تبلیغات دینی به اطراف فرستاد و در هر ده و آبادی جهانگیریه و بنادر و جزایر مساجد و مکتب‌خانه تأسیس کرد. برای تعلیمات دینی و علوم عربی در هر قصبه از استان‌های تابعه مدارسی تأسیس و مشایخ، علما و فقها را به اطراف اعزام کرد. 

در اواخر دولت صفویه به‌واسطه ناامنی و هرج‌ومرج کشور و عدم ایاب و ذهاب قوافل و جلوگیری از واردات و صادرات و مال‌التجاره، مردم در مضیقه افتادند. شیخ عبدالقادر با حسن تدبیر ابتکارات خود تنها اعتقاد مخالفین را به خود جلب کرد و وسایل امنیت و آسایش عمومی منطقه را فراهم کرد بلکه توانست به‌وسیله کشاورزی و زراعت احتیاجات مردم را نیز تأمین کند. به این صورت که مردم را وادار به حفر چاه‌های متعدد کرد و از سرمایه و اعتبار خود با کمک مریدان چندین رشته قنوات در حدود بستک و جهانگیریه احداث و اراضی کشاورزی را آبیاری کرده و در اختیار کشاورزان گذاشت. 

بقعه شیخ عبدالقادر واقع در گچویه توسط مرحوم ملا محمد کرامتی (خواهرزاده شیخ) در زمان حکومت شیخ محمدخان بستکی ساخته‌شده است. 

سال 1324 هجری قمری مرحوم حاجی مصطفی خان فرمانروای جهانگیریه و لارستان بقعه مزبور را تعمیر کرده و محجری بر قبر او ساخت و جنب شرقی آن مسجدی بنیان کرد و برکه‌ای در همان نزدیکی ساخت. 

در سال 1352 هجری قمری زمان مرحوم محمدرضا خان بنی‌عباس (سطوت الممالک) و حاج شیخ مصطفی آل عباس (از اعقاب و اولاد شیخ) بقعه را کاملاً تعمیر کرد. 

در سال 1378 هجری شمسی حاج عبدالله مشفق یکی از خیرین اوز مسجد حاجی مصطفی خان را که رو به نابودی بود را از نو بنیان نهاد. 

از مطالب بالا می‌توان نتیجه گرفت که اصل مقبره (تاریخ تولید شیخ 1050 هجری قمری) از دوره صفویه بوده که بعدها در دوره قاجار و پهلوی اول و دوم مرمت‌شده است. 

مقبره شیخ عبدالقادر مدنی از سنگ و ساروج با پوشش گچ محلی به ضخامت 3 سانتی‌متر ساخته‌شده است. 

هشتی ورودی چهارضلعی با طاق چراغی و تزیینات مفصل است. دونیم ستون مدور با سرستون‌هایی به شکل گلبرگ‌های گشوده در درون سری طاق ورودی دارد. درون‌سوی طاق همین شکل گچ‌بری شده و برون‌سوی طاق به شکل گل و برگ است. لچکی دو طرف طاق ورودی ساده است. اما کتیبه‌های دو طرف طاق گچ‌بری زیبایی با طرح گل و گلدان دارند. دورتادور سقف هشتی با طرح برگ نخلی بر زمینه گچ‌بری شده‌ای به شکل آجر و به‌صورت کنگره تزیین‌شده است. (برگ نخلی طرح رایج دوره صفوی است) همین طرح نخلی را به‌صورت حجمی گچی بالای گنبد کوچک هشتی می‌توان دید که فروافتاده و ماهی بالای آن است که نشان می‌دهد مقبره محل زیارت اهل تسنن است. 

گنبد هشتی در بیرون ساده است ولی فضای داخلی آن با گچ‌بری و نقاشی به شکل وارونه با 14 گلبرگ تزیین‌شده است. در مرحله انتقالی 4 گوشواره زده‌شده و گنبد بر روی هشت‌ضلعی اجراشده است. طرفین این گوشواره‌ها با برگ‌هایی گچ‌بری برجسته و قرمزرنگ تزیین‌شده است. طرفین فضای هشتی ورودی دو طاقچه ساخته‌شده است. بالای در ورودی مقبره فضاهایی برای نصب کتیبه و یا برای کاستن از سادگی دیوارها ایجادشده است. در بالای آن کتیبه‌ای در 10 بیت به‌صورت حجاری برجسته روی سنگ تعبیه‌شده است. 

دیوارهای شمالی و جنوبی هشتی در 3/1 فوقانی به‌صورت سه ردیف عمودی با گچ‌بری تزیین‌شده است. در وسط با گچ‌بری همان طرح نخلی به‌صورت قرینه عمودی و طرفین آن چهار نقش گیاهی (گل چهارپر) به‌صورت کاملاً قرینه و معکوس نقش بسته است. بخش تحتانی دیوارها ساده گچ کاری شده است. 

فضای داخلی بقعه یک فضای چهارضلعی است. مجموعه 10 طاقچه به‌صورت قرینه در مقبره ساخته‌شده است. سه طاقچه در ضلع شمالی، سه طاقچه در ضلع جنوبی، دو طاقچه طرفین محراب در ضلع غربی و دو طاقچه طرفین در ضلع شرقی. به‌جز طاقچه وسط ضلع شمالی که از همه عمیق‌تر است، طاقچه‌ها همگی متقارن و متقابل هستند. 

بالای طاقچه‌ها و قبل از مرحله انتقالی هشت‌ضلعی گنبد، یک فرورفتگی سراسری در چهار ضلع به شکل کتیبه دیده می‌شود که دو طرف آن با نقوش زیر بنایی (طرح متداول دوران صفویه و زندیه در بستک و بندرلنگه) تزیین‌شده است. 

در دیوار غربی بقعه، مقابل در ورودی محراب در یک قاب مستطیلی قرار دارد که به‌صورت پنج‌ضلعی مقعر است. 

قبر وسط متعلق به شیخ عبدالقادر مدنی است که حجیم‌تر و شکیل‌تر از دو قبر دیگر است. دو قبر دیگر در طرفین در ورودی هست که یکی از آن دو متعلق به شیخ محمدخان، حاکم بستک و جهانگیریه در دوران زندیه است. قبر سمت راست، به‌صورت چهار طبقه است و قبر سمت چپ 7 طبقه است. به این صورت که طبقات دوم و سوم تا هفتم بافاصله و ارتفاع کم نسبت به یکدیگر قرار دارند و در نگاه نخست باهم یک طبقه به‌حساب می‌آیند. 

چهارگوشه مقبره، چهارستون استوانه‌های 4/1 توکار دارد که هم نقش نگه‌دارنده و پشتیبان را برای دیواره‌های قطور بقعه ایفا می‌کند و هم به بنا حجم بیشتری بخشیده است. 

ستون‌ها در بقعه ساده هستند و قطر آن‌ها از پایین تا بالا یکسان است. در قسمت شال ستون همان کنگره‌های برگ نخلی هماهنگ با طرح نخلی دور فضای هشتی ورودی به‌صورت کنگره و در بخش فوقانی اضلاع شمالی جنوبی و غربی به‌صورت گچ‌بری به چشم می‌خورند و به‌عنوان سرستون یک گنبد کوچک بالای ستون دیده می‌شود که روی آن، استوانه‌ای گچی با سر مخروطی و حجمی گچی به شکل ماه روی آن اضافه‌شده است. 

گنبد مقبره از درون و بیرون مخروطی با تزیینات گچ‌بری هندسی و گیاهی است. 

فضای داخلی مقبره از روش معمول گوشواره زنی پیروی شده و فضای خارجی در 6 مرحله با گچ‌بری نقوش گیاهی تزیین‌شده است. 

منابع:

بنی‌عباسیان بستکی، محمد اعظم خان، تاریخ جهانگیریه و بنی‌عباسیان بستک. به کوشش عباس انجم روز. امارات متحده عربی. 1339

گزارش: سمیه پودات